Ο Μάριο Ντράγκι εκφώνησε την τελευταία ομιλία του ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) χθες Δευτέρα, σε αποχαιρετιστήρια εορταστική εκδήλωση στη Φρανκφούρτη. Το κοινό περιελάμβανε πολλούς ηγέτες, όπως η Γερμανίδα Άνγκελα Μέρκελ και ο Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας. Και οι δύο έχουν ήδη εκφράσει τον θαυμασμό και την υποστήριξή τους προς τον άνθρωπο ο οποίος ευρέως πιστώνεται με τη διάσωση της Ευρωζώνης.
Αν και ο θαυμασμός είναι πάντοτε τιμητικός, ο καλύτερος τρόπος για να αποδώσει κανείς φόρο τιμής στον επικεφαλής της ΕΚΤ είναι οι πολιτικοί της Ευρώπης να εξετάσουν προσεκτικά τις ομιλίες που έδωσε τα τελευταία δύο χρόνια σχετικά με το μέλλον της νομισματικής ένωσης. Αν και ο Ντράγκι θα μείνει στη μνήμη κυρίως για τη δήλωσή του - τον Ιούλιο του 2012 - ότι η ΕΚΤ ήταν έτοιμη να κάνει "ό,τι χρειαστεί" για τη διαφύλαξη του ευρώ, οι μελλοντικοί ιστορικοί θα μπορούσαν επίσης να διαπιστώσουν ότι η πραγματική του κληρονομιά βρίσκεται στον οδικό χάρτη που έχουν προσφέρει οι ομιλίες του για τη στήριξη ενός ακόμη εύθραυστου ενιαίου νομίσματος - καθώς και του ονείρου μιας στενότερης και ισχυρότερης ένωσης.
Τον Μάιο του 2018, ο Ντράγκι, μιλώντας στο επιβλητικό Palazzo Vecchio στη Φλωρεντία, ανέπτυσσε τις σκέψεις του για το πόσο έχει προχωρήσει η Ευρωζώνη από την κρίση κι έπειτα, ωστόσο υποστήριξε ότι πρέπει να γίνει ακόμη πολλή δουλειά. "Η ζώνη του ευρώ φαίνεται να βγαίνει από την κρίση πιο ανθεκτική απ’ ό,τι εισήλθε", δήλωνε τότε. Οι ηγέτες των κρατών - μελών της Ένωσης είχαν ήδη αντιμετωπίσει ορισμένες θεσμικές δυσλειτουργίες που είχαν επιδεινώσει την κρίση χρέους. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις περιελάμβαναν τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), ο οποίος θα δανείζει χρήματα σε χώρες που βρίσκονται σε κρίση, καθώς και τη μεταφορά της εποπτείας των τραπεζών στην ΕΚΤ.
Για τον Ντράγκι, ωστόσο, η αρχιτεκτονική του ενιαίου νομίσματος παρέμεινε ατελής. "Για να καταστήσουμε την Νομισματική μας Ένωση πιο ισχυρή έναντι των μελλοντικών προκλήσεων, πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτές τις αδυναμίες". Συγκεκριμένα, υποστήριξε τη δημιουργία ενιαίου συστήματος εγγύησης καταθέσεων, η οποία θα εξασφάλιζε ότι όλοι οι καταθέτες θα αισθάνονται εξίσου ασφαλείς στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης, ανεξαρτήτως χώρας ή χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. Δεύτερον, υποστήριξε μια "ένωση κεφαλαιαγορών", η οποία θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη διασυνοριακή ιδιοκτησία των ευρωπαϊκών εταιρειών. Αυτό θα διασφάλιζε ότι όταν ένα οικονομικό πλήγμα πλήττει μια χώρα, ο πόνος θα εξαπλώνεται ευρύτερα στην Ευρώπη.
Τρίτον - εδώ βρίσκεται το πλέον αμφιλεγόμενο σημείο - ο Ντράγκι υποστήριξε με επιχειρήματα έναν ενιαίο προϋπολογισμό της Ευρωζώνης. "Χρειαζόμαστε ένα πρόσθετο δημοσιονομικό μέσο για τη διατήρηση της σύγκλισης κατά τη διάρκεια μεγάλων διαταραχών, χωρίς να χρειάζεται να επιβαρύνουμε υπερβολικά την πλευρά της νομισματικής πολιτικής", ανέφερε ο Ντράγκι. "Στόχος του θα ήταν να προσφέρει ένα επιπλέον επίπεδο σταθεροποίησης, ενισχύοντας έτσι την εμπιστοσύνη στις εθνικές πολιτικές".
Πολλοί οικονομολόγοι πριν τον Ντράγκι είχαν επισημάνει ότι η έλλειψη κεντρικού προϋπολογισμού ήταν ένα από τα προβλήματα που επηρεάζουν την πορεία της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης. Ο ίδιος ο Ντράγκι είχε υπαινιχθεί την έλλειψη του συγκεκριμένου κομματιού του παζλ σε ομιλία του στο Jackson Hole του Wyoming το 2014. Ωστόσο, αυτή η πρόταση αναθεματίζεται κυρίως από χώρες με υγιέστερα δημόσια οικονομικά, όπως η Γερμανία. Ως εκ τούτου, ήταν αξιοσημείωτο ότι ο τυπικά προσεκτικός και πολιτικά συγκαταβατικός Ντράγκι αποφάσισε να προσθέσει τη φωνή του σε αυτές τις εκκλήσεις. Στη συνέχεια, αυτό το σημείο θα γινόταν επαναλαμβανόμενο ζήτημα στις δημόσιες παρεμβάσεις του.
Ο ακριβής σχεδιασμός ενός τέτοιου δημοσιονομικού μέσου είναι περίπλοκο ζήτημα, με το οποίο πολιτικοί και οικονομολόγοι ταλαιπωρούνται εδώ και χρόνια. Ο Ντράγκι προσέφερε κάποια επιπλέον στοιχεία λίγους μήνες αργότερα, σε μια ομιλία του τον Σεπτέμβριο του 2018 στη Σχολή Διακυβέρνησης του Hertie, στο Βερολίνο. "Οποιαδήποτε πρόταση," είπε, "θα πρέπει να πληροί τις ακόλουθες δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, θα πρέπει να είναι επαρκής, ώστε να αποκαθιστά την πλήρη δημοσιονομική σταθεροποίηση. Και δεύτερον, θα πρέπει να σχεδιαστεί σωστά έτσι ώστε να περιορίζει τον ηθικό κίνδυνος".
Με αυτόν τον τρόπο, ο Ντράγκι προσπάθησε να αντιμετωπίσει ανησυχίες που προέρχονταν από δύο διαφορετικές πλευρές. Κάποιοι, ιδίως στη Νότια Ευρώπη, φοβούνται ότι οποιοσδήποτε προϋπολογισμός θα είναι τόσο μικρός ώστε πρακτικά δεν θα έχει καμία σημασία. Άλλοι, για παράδειγμα στη Γερμανία, φοβούνται ότι το Βερολίνο απλώς θα λειτουργεί ως πηγή ασφάλειας ή, ακόμη χειρότερα, επιδότησης των πλέον "σπάταλων" κρατών-μελών. Ο Ντράγκι πρότεινε συμβιβασμό: "Αντί να επικρίνουμε τις απόψεις των αντιπάλων μας ή να προσφέρουμε απλοϊκές λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα, οι οποίες είναι σχεδόν πάντα λανθασμένες, ας προσπαθήσουμε να πάρουμε μαθήματα από την έως τώρα πραγματικότητα".
Ο Ντράγκι επεκτάθηκε σε αυτό το θέμα σε ομιλία του τον Δεκέμβριο του 2018 στην Πίζα, με αφορμή την εικοστή επέτειο από τη δημιουργία του ευρώ. Το κεντρικό ερώτημα που αντιμετωπίζει η ιδέα του ενιαίου προϋπολογισμού είναι να κατανοηθεί γιατί υπήρξαν χώρες που δεν είχαν το αναμενόμενο όφελος από τη δημιουργία της νομισματικής ένωσης. "Η Νομισματική Ένωση πέτυχε με πολλούς τρόπους, αλλά δεν έχει αποφέρει τα οφέλη που αναμένονταν σε όλες τις χώρες", δήλωσε. Η εξήγησή του, την οποία εφάρμοσε ιδιαίτερα στο παράδειγμα της ίδιας της πατρίδας του, της Ιταλίας, ήταν ένας συνδυασμός εσωτερικών και κοινοτικών παραγόντων. "Το γεγονός ότι η Ιταλία - και άλλες χώρες - απέκλινε περαιτέρω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης κατά τη διάρκεια της κρίσης, επισημαίνει δύο σημαντικά σημεία. Πρώτον, οι δομικά ασθενέστερες χώρες είναι πιο ευάλωτες σε οικονομικές επιβραδύνσεις από άλλες. Δεύτερον, ότι η Νομισματική μας Ένωση παραμένει ατελής σε ορισμένα βασικά σημεία".
Η ολοκλήρωση του ενιαίου νομίσματος, όπως τόνιζε και πάλι ο απερχόμενος πρόεδρος της ΕΚΤ, θα απαιτούσε τη δημιουργία ορισμένων πρόσθετων μηχανισμών επιμερισμού του κινδύνου στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Ο Ντράγκι θεωρεί τους δύο τομείς ως συμπληρωματικούς, αλλά και σε ένα βαθμό και ως δυνάμενους να υποκαταστήσουν ο ένας τον άλλο. "Όσο περισσότερη πρόοδο σημειώνουμε στην ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης των κεφαλαιαγορών, τόσο λιγότερο επείγουσα - παρότι εξακολουθεί να είναι απαραίτητη - γίνεται η οικοδόμηση μιας δημοσιονομικής ικανότητας, η οποία μπορεί μερικές φορές να συμπληρώσει τους εθνικούς σταθεροποιητικούς παράγοντες", υποστήριζε. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο μεταδίδεται ένα σοκ μέσω των κεφαλαιαγορών, τόσο μικρότερη καθίσταται η ανάγκη για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ των κρατών-μελών.
Ωστόσο το ζήτημα της ολοκλήρωσης της νομισματικής ένωσης δεν μπορεί να εξεταστεί μόνο μέσω του "φακού" της οικονομίας. Απαιτεί ένα νομικό πλαίσιο, καθώς και μια βαθιά πολιτική πεποίθηση. Εξάλλου, πολλές από τις προτεινόμενες αλλαγές τις οποίες έχει αναφέρει ο Ντράγκι στις ομιλίες του έχουν παραμείνει επί τάπητος για αρκετό καιρό, ωστόσο έχουν αποδειχθεί απατηλές.
Ένα φαινομενικά ανυπέρβλητο εμπόδιο είναι η ιδέα της εθνικής-κρατικής κυριαρχίας. Οι πολιτικοί ηγέτες και οι εκλογείς τους δεν θέλουν να δώσουν περισσότερες εξουσίες σε συγκεντρωτικές-υπερεθνικές δομές, επειδή φοβούνται ότι αυτό θα σήμαινε την απώλεια ελέγχου. Σε μια φετινή ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ο Ντράγκι αναφέρθηκε σε αυτή την ανησυχία, λέγοντας ότι δεν πρέπει να γίνεται το λάθος της εμπλοκής της εθνικής ανεξαρτησίας με την κρατική κυριαρχία. "Η αληθινή κυριαρχία δεν αντικατοπτρίζεται στη δύναμη της θέσπισης νόμων - όπως θα το έθετε ένας νομικός ορισμός - αλλά στην ικανότητα ελέγχου των αποτελεσμάτων και ανταπόκρισης στις θεμελιώδεις ανάγκες του λαού", ανέφερε. "Η δυνατότητα λήψης ανεξάρτητων αποφάσεων δεν εγγυάται στην κάθε χωριστά παρμένη χώρα αυτόν τον έλεγχο. Με άλλα λόγια, η ανεξαρτησία δεν εγγυάται πραγματική κυριαρχία".
Ο Ντράγκι χρησιμοποίησε το παράδειγμα χωρών που έχουν αποκλειστεί εντελώς από την παγκόσμια οικονομία. Αυτές είναι ανεξάρτητες, αλλά όχι πραγματικά κυρίαρχες, καθώς βασίζονται συχνά στην εξωτερική επισιτιστική βοήθεια για να τροφοδοτήσουν τον λαό τους. Σε αντίστιξη, προσέφερε το θετικό παράδειγμα της ΕΕ: "Η συνεργασία εντός της Ευρώπης βοηθά στην προστασία των κρατών από τις εξωτερικές πιέσεις και βοηθά στην πραγματικότητα να έχουν ελευθερία επιλογής των πολιτικών που επιθυμούν να εφαρμόζουν". Σε μια εποχή αυξανόμενης δυναμικής του εθνικισμού σε όλη την Ευρώπη, αυτό ήταν ένα πολύ ισχυρό μήνυμα.
Η κατανόηση του οικονομικού και πολιτικού σκεπτικού της μεγαλύτερης ολοκλήρωσης δεν έχει νόημα, αν οι πολιτικοί είναι απρόθυμοι να δράσουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ντράγκι αφιέρωσε την τελευταία μακρά διάλεξη της προεδρίας του στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, νωρίτερα μέσα στον Οκτώβριο, εκθέτοντας τις τρεις δεξιότητες που θα έπρεπε να έχει ένας υπεύθυνος χάραξης πολιτικής: γνώση, ταπεινότητα και θάρρος. "Θα υπάρξουν αποτυχίες και λάθη, επειδή ο κόσμος είναι πολύπλοκος", είπε στους φοιτητές. "Ελπίζω όμως να σας ενθαρρύνει το γεγονός ότι, καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας, οι αποφάσεις που βασίζονται στη γνώση, στο θάρρος και στην ταπεινοφροσύνη έχουν πάντα αποδείξει την αξία τους".
Το θάρρος είναι ίσως το χαρακτηριστικό που διακρίνει τον Ντράγκι σε σχέση με πολλούς εκ των σύγχρονών του ηγετών. Δεν φοβόταν να ηγείται, ακόμα και αν αυτό σήμαινε ότι αντιμετώπιζε αντιπολίτευση από ορισμένες πλευρές - πάνω απ' όλα, από την κεντρική τράπεζα της Γερμανίας. Στη διάλεξή του στο Μιλάνο, επισήμανε, με αφορμή τη διάσημη πια ομιλία που περιελάμβανε το "ό,τι χρειαστεί" στο Λονδίνο το 2012, τα εξής: "Αυτό που μας έδωσε το θάρρος να δράσουμε ήταν η πεποίθηση ότι υπήρχε πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος εάν δεν κάναμε τίποτα".
"Η αδράνεια δεν θα σήμαινε τίποτα λιγότερο από την αποτυχία της εντολής που είχαμε και, ενδεχομένως, του νομίσματος με τη διατήρηση του οποίου ήμασταν επιφορτισμένοι", συνέχισε, επισημαίνοντας ένα ευρύτερο μάθημα. "Η αδράνεια μπορεί επίσης να ληφθεί ως απόφαση. Όταν το αποτέλεσμα της αδράνειας είναι να διακυβεύεται η εντολή που έχει ανατεθεί στον διαμορφωτή πολιτικής από τα νομοθετικά σώματα, η απόφαση του πρώτου να μην ενεργήσει είναι στην πραγματικότητα η απόφαση να αποτύχει".
Η Ευρωζώνη επιβίωσε μιας μεγάλης κρίσης χρέους στην αρχή της τρέχουσας δεκαετίας, επειδή είχε τη βούληση να προωθήσει κάποιες θεμελιώδεις αλλαγές στην αρχιτεκτονική της, ειδικά σε ό,τι αφορούσε την κεντρική τράπεζα. Ο φόβος σήμερα είναι ότι αυτή η διαδικασία μεταρρύθμισης έχει σταματήσει και ότι θα χρειαστεί μια νέα κρίση προκειμένου να γίνουν τα επόμενα αναγκαία βήματα. Αυτό θα ήταν επικίνδυνο και, σε κάθε περίπτωση, θα προκαλούσε περιττό πόνο στους πολίτες της Ευρώπης.
Καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποχαιρετούν τον Ντράγκι, πρέπει να στοχαστούν πάνω στην κληρονομιά του όσον αφορά τα οικονομικά και πολιτικά διδάγματα - πάνω απ’ όλα, όμως, πάνω στο θάρρος του. Οι επόμενες μεγάλες επιλογές που έχει μπροστά της η Ευρωζώνη βρίσκονται στα χέρια των πολιτικών ηγετών της.
Πηγή: capital.gr
Leave a comment