Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ αλληλογραφεί με την Ιταλίδα ερωμένη του Πάολα. Της γράφει de profundis για τον εαυτό του, για την πολιτική κατάσταση της χώρας, της εξομολογείται προθέσεις και διαθέσεις. Αυτές οι επιστολές, ενταγμένες στο ιστορικό τους πλαίσιο και σχολιασμένες από τον καθηγητή Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο, ολοκληρώνουν, ως τρίτο βιβλίο του, μια πολύτιμη τριλογία για τον ελληνικό ταραγμένο μεσοπόλεμο, τον περιβόητο "Διχασμό" με τον λαό μοιρασμένο ανάμεσα σε δυο καθοριστικές για την εποχή προσωπικότητες, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και τον Βασιλέα Κωνσταντίνο Α'. Τα δύο βασικά βιβλία του Μαυρογορδάτου, "1915: Ο Εθνικός Διχασμός" και "Μετά το 1922: Η παράταση του Διχασμού" έκαναν αλλεπάλληλες εκδόσεις και έγιναν best sellers, ενώ και το τρίτο, σχετικά πρόσφατο, "Τα γράμματα στην Πάολα – Τι μας λένε για τον Κωνσταντίνο Α'" (όλα από τις εκδόσεις Πατάκη) μια αναπάντεχη "σφήνα" ανάμεσα στα δυο βιβλία, γνωρίζει την ανάλογη ανταπόκριση από το αναγνωστικό κοινό. Με αφορμή, λοιπόν, αυτή την πολύτιμη για την εθνική αυτογνωσία, τριλογία, θελήσαμε να μάθουμε λίγα περισσότερα για τον συγγραφέα, την εποχή, και κάποιες λεπτομέρειες.
Συνέντευξη στον Αντώνη Κυριαζάνο
- Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας γι' αυτή την περίοδο και πώς την αντιμετωπίσατε ως ιστορικός;
Ασχολήθηκα με το πρώτο μισό του 20ού αιώνα στην Ελλάδα, όπως γράφω και στον πρόλογο του δεύτερου βιβλίου μου, επειδή ήθελα να καταδείξω ότι και πριν από το 1967 (που η χούντα μας έλεγε ότι δεν είχαμε δημοκρατία αλλά φαυλοκρατία) υπήρχε δημοκρατία στην Ελλάδα και ότι ο λαός μέσω των εκλογών έκανε πάντα τις επιλογές του. Αυτό ήταν η αφετηρία και το ερέθισμα της ενασχόλησής μου με αυτή την περίοδο του Εθνικού Διχασμού όπως έμεινε να λέγεται, ειδικεύτηκα σε αυτή την περίοδο και τη δίδαξα και στο Πανεπιστήμιο.
- Πώς θα ερμηνεύατε την τόσο θετική ανταπόκριση των βιβλίων σας στο ευρύ κοινό; Έχουν κάνει πολλές επανεκδόσεις…
Θεωρώ ότι η κατάσταση, που έχει περιέλθει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, ώθησε τους σκεπτόμενους τουλάχιστον συμπολίτες μας να αποκτήσουν μια γνώση του παρελθόντος και της πρόσφατης ιστορίας μας για να αναζητήσουν τα αίτια και την αρχή του κακού. Και προεκτείνοντας αυτή την πρόθεση για ιστορική αυτογνωσία, θα σας έλεγα ότι ο στόχος των βιβλίων μου είναι να καταδείξω ότι το εθνικό κράτος που έχουμε σήμερα υπήρξε προϊόν όχι απλώς πολέμων αλλά και εσωτερικών συγκρούσεων και μεγάλων προσπαθειών και καβγάδων και αδικιών και, και, και...Έτσι αποκτήσαμε αυτό το εθνικό κράτος που έχουμε και δεν πρέπει να το απαξιώνουμε με το παραμικρό (θα το πω με μια προσφιλή μου έκφραση), σαν τα παιδιά που παίζουν με τα σπίρτα. Και αυτό φτάνει μέχρι και τη Συμφωνία των Πρεσπών.
- Ποια θεωρείτε ως θετικά χαρακτηριστικά των βιβλίων σας;
Εκεί που πιστεύω ότι διαφέρω από τους περισσότερους συγγραφείς ιστορικών βιβλίων στη χώρα μας είναι ότι δεν απευθύνομαι σε μια λέσχη συναδέλφων, ομότεχνων ή, ακόμα χειρότερα, ομοϊδεατών. Και το λέω αυτό επειδή στις μέρες μας οι ιστορικοί μας είναι διεσπαρμένοι σε διάφορες κλίκες και κάθε κλίκα οργανώνει τα δικά της συνέδρια, εκδίδει τους δικούς της συλλογικούς τόμους, με δυο λόγια είναι στον κόσμο της. Από αυτή την άποψη πιστεύω ότι διαφέρω επειδή γράφω για το ευρύτερο δυνατό κοινό. Και αυτό δεν είναι μόνο μια συνειδητή επιλογή αλλά εμπεριέχει και μια ευθύνη που με υποχρεώνει να γράφω με σαφήνεια και απλότητα. Να μην εντυπωσιάζω με ορολογίες και περικοκλάδες, να είμαι σαφής και ταυτόχρονα λιτός και κατανοητός. Αυτό απαιτεί πολλή δουλειά. Και το αναφέρω επειδή δυστυχώς πολλοί ιστορικοί, για να μην πω οι περισσότεροι, δεν ασχολούνται με αυτές τις "λεπτομέρειες". Και γράφουν με μεγάλη ταχύτητα και ευκολία. Και με τέτοια λάθη που θα τους έκοβα στο δεύτερο έτος. Καταλήγοντας θα έλεγα ότι τώρα που υπάρχει ενδιαφέρον και ζήτηση για τέτοια βιβλία, θα έπρεπε οι επαγγελματίες του είδους να δρουν πιο υπεύθυνα.
- Στο βιβλίο σας "Μετά το 1922: Η παράταση του Διχασμού" αναφέρετε στο οπισθόφυλλο κάτι που ανατρέπει την περιρρέουσα ηττοπάθειά μας: Γράφετε λοιπόν ότι "Το βιβλίο διαψεύδει την εικόνα της στασιμότητας που καλλιεργείται σήμερα. Δεν ήταν "πάντα έτσι” οι Νεοέλληνες και το κράτος τους, όπως λέγεται συχνά. Υπήρξαν στιγμές […] που στάθηκαν ικανοί για μεγάλα έργα, που αξιοποίησαν στο έπακρο εξωτερικά δάνεια και ξένη βοήθεια". Ποιες ήταν αυτές οι τόσο πολύτιμες "στιγμές";
Καταρχήν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Όπου το Ελληνικό Κράτος μεγαλούργησε χωρίς τις Μεγάλες Δυνάμεις οι οποίες μάλιστα αιφνιδιάστηκαν από την ετοιμότητα και την αποφασιστικότητα των Βαλκανικών Κρατών να κάνουν πόλεμο και να διαμελίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα Βαλκάνια, χωρίς να έχουν ώθηση ή πράσινο φως από κανέναν. Στην περίοδο που αναφέρομαι στα βιβλία μου, βασικό επίτευγμα ήταν η αποκατάσταση των προσφύγων που ήρθαν στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Σ' αυτό το κολοσσιαίο και τιτάνιο έργο, το Ελληνικό Κράτος συνεργάστηκε με την Κοινωνία των Εθνών, έλαβε ξένη χρηματοδότηση και δάνεια με την εγγύηση της ΚΤΕ η οποία και λάμβανε εκθέσεις (σαν τα σημερινά μνημόνια) για την πορεία των δανείων. Επειδή φοβόταν ότι κάποιος σαν τον (παππού) Πάγκαλο θα πάρει τα χρήματα και θα κάνει εξοπλισμούς για να ξεκινήσει νέο πόλεμο. Και τότε βεβαίως (και όπως πάντα) υπήρχε η γκρίνια ότι είχαν έρθει οι ξένοι, ότι είχαν ανακατευτεί κ.λπ. κ.λπ. Στην πραγματικότητα οι ξένοι ήταν ελάχιστοι, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων σε όλα τα τοπικά κλιμάκια επανδρώθηκε από Έλληνες υπαλλήλους της Εθνικής Τραπέζης και του Υπουργείου Γεωργίας και με προσλήψεις προσφύγων. Όσο κράτησε η Επιτροπή, μέχρι το 1930 αν δεν πέφτω έξω, συντελέστηκε μια κοσμογονία που έγινε με πολύ δημιουργική συνεργασία μεταξύ Ελλήνων και ξένων κυρίως Αμερικανών και Βρετανών.
- Έχει υπάρξει άλλη τέτοια "καλή στιγμή";
Δεν έχω εξίσου καλή εποπτεία άλλων ιστορικών περιόδων αλλά θα σας απαντούσα αμέσως την περίοδο της Ανασυγκρότησης, μετά τον πόλεμο, από το 1944-45 και μετά με τη γνωστή αμερικανική βοήθεια, το "Σχέδιο Μάρσαλ" και όλα αυτά. Και τότε έγινε μια κοσμογονία. Δυστυχώς και γι' αυτή την περίοδο έχει επικαθίσει ο μύθος ότι τα χρήματα σπαταλήθηκαν, ότι τα φάγανε οι επιτήδειοι κ.λπ. Πρέπει να σας πω ότι και με την αποκατάσταση των προσφύγων υπήρχε αυτό το παραμύθι, ότι δηλαδή έγιναν σκάνδαλα, καταχρήσεις και τέτοια ανάλογα. Αλλά και πρέπει να δεχτούμε ότι σε κάποιο βαθμό είναι, δυστυχώς, φυσικό σε οποιοδήποτε μεγάλο έργο με τεράστια χρηματοδότηση να υπάρξουν και τέτοια σκάνδαλα.
- Αναφερθήκατε πριν στη σχεδόν εθνική μας γκρίνια για τους "ξένους". Γιατί έχουμε δαιμονοποιήσει τόσο πολύ τις σχέσεις μας με τις "Μεγάλες Δυνάμεις" της κάθε εποχής; Μοιάζει να μη θέλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας για ό,τι είμαστε και ζούμε, ως κράτος.
Προφανώς. Και είναι καθαρά ψυχοπαθολογικό. Όπως και στην προσωπική μας ζωή δεν αναλαμβάνουμε ποτέ την ευθύνη των πράξεών μας. Γνωρίζω ανθρώπους που, για όλη τους τη ζωή, ποτέ δεν έφταιξαν σε τίποτα. Πάντα έφταιγαν οι άλλοι, οι πάντες, εκτός από τους ίδιους. Το ίδιο συμβαίνει και με εμάς ως έθνος, για όλα φταίνε οι άλλοι.
Ο φίλος μου ο Άγγελος ο Συρίγος (σ.σ. αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) μου είχε πει και αυτό το επαναλαμβάνω, ότι η ελληνική ιστορία συνοψίζεται σε πέντε λέξεις "Για όλα φταίνε οι ξένοι". Δεν χρειάζονται ούτε βιβλία σαν του Συρίγου και το δικό μου ούτε ατελείωτα μαθήματα ούτε εξετάσεις. Για όλα φταίνε οι ξένοι. Τελεία. Και για να το αντιστρέψω θα πω ότι για τίποτε δεν φταίνε οι ξένοι, οι οποίοι ουδέποτε μας κορόιδεψαν με τρόπο που να μην μπορούμε, τότε, να τον καταλάβουμε. Σε άλλες φάσεις, πάλι, ήμασταν εμείς που εύλογα και για δικούς μας λόγους επιζητήσαμε συμμαχία με Μεγάλες Δυνάμεις και κατά συνέπεια γίναμε σύμμαχοι και φίλοι και πολεμήσαμε ο ένας για τον άλλον. Οπότε θέλω να πω ότι αυτό το τροπάρι ότι για όλα φταίνε οι ξένοι μπάζει από παντού. Οι ξένοι, άλλωστε, ποτέ δεν έκαναν πράγματα που δεν τους δώσαμε εμείς την ευκαιρία.
- Τα τρία πρόσφατα βιβλία σας έχουν ως άξονα τον Εθνικό Διχασμό. Πιστεύετε ότι είμαστε καταδικασμένοι σε αυτήν τη συμπεριφορά που πολλοί τη θεωρούν και ως σταθερό χαρακτηριστικό της ελληνικής ιδιαιτερότητάς μας;
Προσωπικά δεν δέχομαι ότι ο διχασμός είναι ζήτημα χρωμοσωμάτων ούτε ιδιαίτερων πολιτισμικών χαρακτηριστικών που κληρονομούνται. Και βεβαίως συγκρούσεις και μάλιστα έντονες και ακραίες έχουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη, για λόγους που, για εμάς τους "απέξω", φαίνονται συχνά ακατανόητοι ακόμα και αστείοι. Για τους ίδιους όμως είναι ιδιαίτερα σοβαροί. Η ίδια η Αμερική έζησε έναν Εμφύλιο Πόλεμο που το αποτύπωμά του προκαλεί ακόμη συγκρούσεις. Μπορούμε να πούμε ότι οι Αμερικανοί έχουν τον διχασμό στο αίμα τους; Το αγαπημένο μου παράδειγμα είναι η Ελβετία που όλοι θεωρούμε τους κατοίκους της ανώδυνους. Είχαν τον τελευταίο τους εμφύλιο το 1847 όταν επτά καντόνια συνέπτυξαν μια ξεχωριστή ομοσπονδία και ήταν έτοιμα να αποσχιστούν. Και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έστειλε στρατό και τους διέλυσε. Επομένως όλα τα έθνη και όλοι οι λαοί υπήρξαν εποχές που για συγκεκριμένους λόγους συγκρούστηκαν και διχάστηκαν.
-Λέτε, λοιπόν, ότι ο διχασμός είναι μέρος της ζωής;
Ναι, το διχαστικό είναι στοιχείο της πολιτικής. Δεν είναι κάτι παθολογικό ή τεχνητό, αντίθετα, θα έλεγα ότι, με βάση την εμπειρία και τη σύγχρονη πολιτική, παθολογικό θα ήταν μια ομοφωνία της τάξης του 98%. Στη νεότερη ιστορία μας είχαμε περιόδους διχασμού για πολύ ιδιαίτερους λόγους, που άλλοι λαοί, οι Δανοί ας πούμε και ξέρω ότι είναι ένα ακραίο παράδειγμα, δεν είχαν: η συγκεκριμένη γεωγραφική μας θέση, η σταδιακή συγκρότηση του εθνικού κράτους, η εμπλοκή κατ' ανάγκη στους ανταγωνισμούς των Μεγάλων Δυνάμεων, το εσωτερικό πολιτικό χάσμα μεταξύ των εξευρωπαϊσμένων και των παραδοσιακών τάσεων. Αλλά ότι έχουμε το μικρόβιο του διχασμού μέσα μας, το θεωρώ και αυτό μύθο, όπως και ότι για όλα τα δεινά μας φταίνε οι ξένοι. Και έτσι ολοκληρώνεται η ανευθυνότητά μας.
Πηγή: capital.gr
Leave a comment